Στα χνάρια
του περιηγητή Παυσανία στην Αρκαδία
Ο Παυσανίας καταγόταν από τη Μικρά Ασία. Ήταν
αρχαίος Έλληνας περιηγητής και συγγραφέας. Έζησε τα έτη 110 ή 120μ.Χ
έως το 170 ή 180μ.Χ. Η χρονική διάρκεια της ζωής του βγαίνει από
εκτιμήσεις ερευνητών, βάσει των χρονολογιών γνωστών ιστορικών
γεγονότων που συνδέονται με την ηλικία του και ο ίδιος αναφέρει στα
βιβλία του. Είχε λάβει Ελληνική παιδεία και γνώριζε πολύ καλά την
Ελληνική ιστορία και μυθολογία.
Από το έργο του "Ελλάδος Περιήγησης", στα
"Αρκαδικά" του, που είναι το (Η) όγδοο από τα δέκα βιβλία
του, μαθαίνουμε για τις περιηγήσεις του Παυσανία στην Αρκαδία μετά
το 160 ή 170 μ.Χ. Είναι η εποχή της αίγλης και της ακμής της
Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας την οποία θαύμαζε.
Η Αρχαία Αρκαδία περιλάμβανε το κεντρικό τμήμα της
Πελοποννήσου. Η περιοχή της παραλιακής Κυνουρίας ανήκε στην Αργολίδα
ή στη Λακεδαίμονα, αφού το Άργος και η Σπάρτη έκαναν συχνά πολέμους
για την κατοχή της. Τα όρια λοιπόν της αρχαίας Αρκαδίας ταυτίζονταν
σχεδόν με τη σημερινή έκτασή της, με μικρές διαφοροποιήσεις.
Ο Παυσανίας εισέρχεται στην Αρκαδία.
Η είσοδος του Παυσανία γίνεται από την ανατολική
διάβαση της "Κλίμακος", στο διάσελο του Αρτεμισίου
και του Λυρκείου, προερχόμενος από την Αργολίδα. Είναι οι
σημερινές "Πόρτες", όπου έχει κατασκευαστεί η
σήραγγα του Αρτεμισίου στον κεντρικό δρόμο Τρίπολης - Αθήνας.
Πρώτο χωριό που συναντά είναι τα
Μελαγγεία μεταξύ Σάγκα και Νεστάνης, που ταυτίζεται με το
Πικέρνι. Στο βόρειο τμήμα του Αργού πεδίου συναντά
την "κώμην" της Νεστάνης και αναφέρεται στη
"Φιλίππειον κρήνη".
Σταθμοί περιηγήσεων του Παυσανία.
Ο Παυσανίας αναφέρει εννέα (9) πόλεις - σταθμούς
απ' όπου θα ξεκινήσει να επισκεφτεί τη γύρω περιοχή και να
καταγράψει τις παρατηρήσεις του. Είναι οι παρακάτω κατά σειρά
επίσκεψης: Μαντίνεια, Ορχομενός, Φενεός, Ηραία, Γόρτυς,
Μεγάλη πόλις, Λυκόσουρα, Φιγαλία και η Τεγέα.
Από εδώ έκανε πέντε (5) εξορμήσεις,
α) Νοτιοανατολικά, από την πύλη της Τεγέας, έφτασε
στα όρια Μαντινείας και Τεγέας.
β) Νότια , από την πύλη του Παλλαντίου πέρα από τη
Σκοπή, όπου ήταν ο τάφος του Επαμεινώνδα.
γ) Βορειοδυτικά, από την πύλη του Μεθυδρίου στο
χωριό Κάψια, στον Καρδαρά και στην Αλωνίσταινα.
δ) Βόρεια, από την πύλη των Μελλαγγείων μέχρι την
"Πτόλιν" το λόφο πάνω από το Γκορτσούλι, όπου ήταν η ακρόπολη της
Μαντινείας και από εκεί στην "κώμην της Μαιράς" στο σημερινό
Αρτεμίσιο.
ε) Βόρεια, από την πύλη του Ορχομενού, για τον
Ορχομενό που ήταν ο δεύτερος σταθμός.
Αναφερόμενα μνημεία: Ο διπλός ναός
με τα αγάλματα της Λητούς και των τέκνων της,
Απόλλωνος και Αρτέμιδος (έργο
του Πραξιτέλη) και το άγαλμα του
Ασκληπιού.
Τα ιερά του Σωτήρος ή επιδότου Διός, των
Διοσκούρων, της Ήρας με την
Αθηνά και την Ήβη, με τα
ανάγλυφα των μουσών στο βάθρο τους.
(Αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών).
Το θέατρο, η Εστία με το μνήμα της Αντινόης,
το Γυμναστήριο και ο Ιππόδρομος.
Ο αρχαίος ναός του Ιππίου Ποσειδώνος,
κοντά στον Άγιο
Νικόλαο Μηλιάς.
Δεύτερος σταθμός: Ο Αρκαδικός
Ορχομενός.
Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου πάνω από το
σημερινό χωριό του Ορχομενού, τριάντα χμ. από την Τρίπολη και πέντε
χμ ΒΑ. του Λεβιδίου.
Μνημεία που αναφέρει ο περιηγητής:
Ο ναός της Υμνίας Αρτέμιδος, κοντά στο Λεβίδι.
Τείχη, πηγή που υδρευόταν η πόλη του Ορχομενού,
το
ξόανο της Αρτέμιδος Κεδρεάτιδος και τα
ιερά του Ποσειδώνος και της
Αφροδίτης με τα λίθινα αγάλματά τους,
"Ταινείαι πηγαί" αναφέρονται τα κεφαλάρια που
συνάντησε, βόρεια του Ορχομενού, στη λιμνάζουσα περιοχή ανάμεσα στην
Κανδήλα, τη Λίμνη και το Διακόπι. Δεν είναι άλλα από τις πηγές του
Κεφαλόβρυσου, το Σίτζι, την Πίκεζα, το Κουρπά, το Κακάβι, και το
Σάλκι.
Σήμερα υπάρχουν τα
ερείπια της
πόλης του Ορχομενού, το θέατρο, το
βουλευτήριο, η αγορά και ο ναός
της Αφροδίτης.
Από τον Ορχομενό κατευθύνθηκε στο Φενεό περνώντας
από ένα δύσκολο πέρασμα φτάνοντας στις Καρυές, το σημερινό Μάτι
Κορινθίας. Ήταν η μοναδική δίοδος που ένωνε το Ορχομένιο και
Καφυατικό πεδίο με το Φενεατικό που ανήκε τότε στην Αρκαδία.
Τρίτος σταθμός: Φενεός
Η περιοχή του Φενεού με την εύφορη πεδιάδα του
σήμερα ανήκει στο νομό Κορινθίας.
Μνημεία: Ο ναός της Αθηνάς
Τριτωνίας και τα αγάλματα του Ιππίου Ποσειδώνος
και της Αρτέμιδος
Ευρύππας, πάνω στην ακρόπολη.
Το Στάδιο, που βρισκόταν έξω από την ακρόπολη, όπου
ετελούντο τα "Έρμαία", αγώνες προς τιμήν του Ερμή του "Κυλλήνιου"
και ο Ιππόδρομος.
Αναφέρονται ακόμη τάφοι ηρώων όπως του
Ιφικλή, του
Ιολάου, του Μυρτίλου γιού του Ερμή και του
Οινομάου του ηνιόχου του,
Από το Φενεό ο Παυσανίας έκανε πέντε εξόδους.
α) Βορειανατολικά, στο δρόμο προς την Πελλήνη με
την παρακάτω διαδρομή: Φενεός - Κάτω και Άνω Ταρσός - Καρυά -
Αυχένας Χελιδορέας - Κάτω Τρίκαλα Κορινθίας - Ρέθι - Δένδρο -
Πελλήνη.
β) Βόρεια, προς την πόλη της Αιγείρας. Στη διαδρομή
αυτή έξω από το Φενεό συνάντησε τα ιερά της Αρτέμιδος και του Πυθίου
Απόλλωνος.
γ) Ανατολικά, συνάντησε τα
Τρίκρηνα, τρεις
κρήνες όπου οι νύμφες έλουσαν το νεογέννητο Ερμή.
δ) Βορειοδυτικά, βλέπει το Χελμό με τις κορυφές
Αετοράχη, Κορυφή και Νεραϊδοράχη όπου κατακρημνίζονται τα
ύδατα της
Στυγός από βράχο μεγάλου ύψους. Στα ύδατα της Στυγός ορκίζονταν Θεοί
και Θνητοί.
Ο Παυσανίας περνώντας τα Αροάνια, έφτασε στους
Λουσσούς. Αναφέρεται ο ναός της "Ημερασίας Αρτέμιδος" και η πόλη
Κυναίθη, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται τα Καλάβρυτα.
ε) Νοτιοδυτικά, προς Κλείτορα. Συναντά τη Λυκουρία
και περνώντας τις πηγές του Λάδωνα και του Αροάνιου φτάνει
στην πόλη του Κλείτορα, κοντά στη σημερινή Κλειτορία.
Τα ιερά της περιοχής ήταν της
Δήμητρας, του Ασκληπιού, της Ειλειθυίας, των
Διοσκούρων και ο ναός
με το άγαλμα της Αθηνάς Κορίας.
Τέλος ο περιηγητής από το Φενεό, περνώντας τη
Στύμφαλο φτάνει στο λεκανοπέδιο της Αλέας κοντά στα σημερινά
χωριά Σκοτεινή, Αλέα, Εξοχή για να φτάσει στον Ορχομενό.
Ελατρεύοντο: Ο Διόνυσος με
τις ετήσιες γιορτές τα "Σκιέρεια", η
Αλέα Αθηνά και η Εφεσία
Άρτεμις.
Ορχομενός - Ψωφίδα - Θέλπουσα.
Δυτικά του Ορχομενού συναντά την πόλη των Καφυών,
κοντά στο χωριό Χωττούσα. Από εκεί στην περιοχή των Νάσων τη
σημερινή Παναγίτσα, την περιοχή των Αργεαθών και Λυκούντων (το
χωριό Φίλια), το Λευκάσιον, την κώμη Πάος, Σείραι, στην αρχαία
Ψωφίδα (Τριπόταμα) και παλιότερα Φηγία. Ακολουθώντας την
κοίτη του Λάδωνα, αναφέρει την κώμη
Θαλιάδες, στην περιοχή
της Βάχλιας, την κώμη Καούντος κοντά στο χωριό Βούτσι, το
Όγκειον
κοντά στο Καλλιάνι και την πόλη Θέλπουσα κοντά στο σημερινό
Τουμπίτσι.
Τέταρτος σταθμός:
Ηραία.
Η Ηραία (Άγιος Ιωάννης) βρίσκεται στη
δεξιά όχθη του Αλφειού, κοντά στα σημερινά Λουτρά που ήταν γνωστά
από τότε. Δίπλα στο ποτάμι ήταν στίβοι αγωνισμάτων όπου
προγυμναζόταν ο Ηραιάτης Ολυμπιονίκης της 65ης Ολυμπιάδας
Δαμάρατος.
Από εδώ ο Παυσανίας έκανε τρεις εξόδους.
α) Δυτικά, προς την Ηλεία.
β) Νότια, όπου συνάντησε την πόλη
Αλίφηρα, κοντά
στο χωριό Ρογκοζιό.
γ) Νοτιοανατολικά ακολουθώντας τον παράλληλο προς
τον Αλφειό αρχαίο δρόμο, συναντά την πρώτη πόλη που την αναφέρει με
το όνομα Μελεναιές, όπου σήμερα βρίσκεται το χωριό Κακουρέικα,
κατόπιν το Βουφάγιον στην περιοχή του Παλαιοκάστρου που υπάρχει
μυκηναϊκή νεκρόπολη.
Πέμπτος σταθμός: Γόρτυς
Συνεχίζοντας ανατολικά φτάνει στο χωριό "Μάραθα"
κοντά στο Βλαχόραφτη και ο επόμενος σταθμός είναι η Αρχαία
Γόρτυς.
Δύο εξόδους κάνει από εδώ ο Παυσανίας.
α) Βόρεια συναντά τις πόλεις
Τεύθις
(Δημητσάνα) και Θεισόα του Μαινάλου (κοντά στην
Καρκαλού).
β) Νοτιοανατολικά κατευθυνόμενος προς Μεγαλόπολη
συναντά το μνήμα "Παραιβασίου" κοντά στο σημερινό χωριό Ελληνικό.
Ύστερα τα ερείπια της Βρένθης (σημερινή Καρύταινα)
και περνώντας την αριστερή όχθη του Αλφειού φτάνει στην
Τραπεζουντία χώρα, όπου συναντά την ερειπωμένη
Τραπεζούντα που ίσως
ήταν μητρόπολη της Τραπεζούντας του Πόντου. Πιστεύεται ότι ευρίσκετο
στη θέση των σημερινών χωριών Κυπαρίσσια και Μαυριά της Μεγαλόπολης.
Συνάντησε ακόμη την πόλη Βασιλίς κοντά στο χωριό Ίσιωμα. Μετά τη
Θωκνία φτάνει στη Μεγάλη πόλη, τη σημερινή Μεγαλόπολη.
Έκτος σταθμός: Μεγάλη πόλις
Η αρχαία Μεγαλόπολη εποικίστη από Αρκαδικές κώμες
για να περιοριστεί έτσι η εδαφική επέκταση της Σπάρτης. μετά τη μάχη
των Λεύκτρων όταν ο Επαμεινώνδας νίκησε τους Σπαρτιάτες.
Μνημεία: Στη δυτική όχθη του
Ελισσόντα υπήρχε ο περίβολος των ιερών της Δήμητρας και της
Κόρης με τα αγάλματά τους. Τα αγάλματα των
Ωρών και του Πάνα, των
Νυμφών και του Φιλίου Διός, της
Αφροδίτης, της Ήρας, των
Μουσών, του Ηρακλή καθώς και ανδριάντες διασήμων πολιτών.
Στη νότια όχθη του Ελισσόντα ήταν το
μεγαλύτερο
θέατρο της Ελλάδος, ναοί, βωμοί τα αγάλματα
του Ερμή, του Απόλλωνα
και γενικά όλων των Ολυμπίων Θεών.
Από την Μεγαλόπολη έκανε επτά διαδρομές.
α) Νοτιοδυτικά με κατεύθυνση τα όρια Αρκαδίας
- Μεσσηνίας. Η Κρωμίτης χώρα κοντά στη Βελιγοστή, ο τόπος της
Νυμφάδος και το Ερμαίον, ερμαϊκή στήλη στα σύνορα με την Μεσσηνία,
αναφέρονται. στην πρώτη διαδρομή.
β)Δυτικά μέχρι το "κατά Δέσποιναν Ερμαίον", σύνορα
με τη Μεσσηνία.
γ) Νότια, μέχρι το "κατά Βελιμίναν Ερμαίον", σύνορα
με τη Λακεδαίμονα.
δ) Βόρεια η διαδρομή ήταν πολύ κοπιαστική.
Μεγάλη
πόλη - Σκιάς - κώμη των Χαρισίων (Τρίλοφο) - Τρικόλωνοι
- Ζοιτία (Ζώνη) - Παρωρία
(Παλιομοίρι)
- Θυραίο (κοντά στη Σύρνα) - Φάλανθος (δυτικά της
Αλωνίσταινας) - Μεθύδριον -
Νυμφασία πηγή.
ε) Βόρεια παράλληλα προς την προηγούμενη διαδρομή
συναντά την Παλίσκιο χώρα, την ερειπωμένη πόλη των
Περαιθέων, Λυκόα
(κοντά στη Σιλίμνα) , Μαίναλος,
Σουματία (πάνω στο
βουνό της Σιλίμνας).
στ) Δυτικά , ερείπια των Μακαρεών (κοντά στο
Χωρέμι), των Δασεών (Απιδίτσα), η κώμη
Ακακήσιον, το ιερόν της Δέσποινας.
Ο Παυσανίας φτάνοντας στη Λυκόσουρα μας περιγράφει
με κάθε λεπτομέρεια τα ιερά και τα αγάλματα που συνάντησε σ' αυτόν
το χώρο, μεταξύ αυτών και το σύμπλεγμα του Δαμοφώντα.
Τρεις διαδρομές έκανε από τη Λυκόσουρα.
Η πρώτη διαδρομή έγινε βορειοδυτικάπρος το όρος
Λύκαιον, τον Αρκαδικό Όλυμπο.
Η δεύτερη διαδρομή προς νότον μέχρι την πόλη
Μέλπεια και τα όρη Νόμια που ανήκαν στη Αρκαδία.
Η τρίτη διαδρομή έγινε προς την Αρκαδική τότε πόλη
Φιγαλία, νοτιοδυτικά.
Αναφερόμενα μνημεία της περιοχής.
Το ιερό της Δέσποινας, ο ναός της Αρτέμιδος
Ηγεμόνης, ανάγλυφες διακοσμήσεις και οι
βωμοί της Δέσποινας της
Δήμητρας και της Μεγάλης Μητρός. Το
σύμπλεγμα του Δαμοφώντα με
τα αγάλματα της Δήμητρας και
της Δέσποινας, της Άρτεμης και
του
Ανύτου. Αναφέρεται ακόμη το Μέγαρο και το
ιερό του Πανός.
Όγδοος σταθμός: Φιγαλία
Η Φιγαλία ήταν Αρκαδική πόλη, που κατά τη μυθολογία
χτίστηκε από το Φίγαλο γιο του Λυκάονα.
Δύο εξορμήσεις έκανε ο
Παυσανίας από τη Φιγαλία
Η πρώτη έξοδος ήταν προς το όρος Κωτύλιο, για να
επισκεφτεί και να μας περιγράψει το ναό του Επικούριου Απόλλωνα των
Βασσών, έργο του Ικτίνου , όταν οι Φιγαλείς ζήτησαν τη βοήθεια του
Απόλλωνα κατά τη διάρκεια θανατηφόρου λοιμού. Σήμερα ο ναός
σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.
Η δεύτερη έξοδος έγινε προς το όρος Ελάιον, νότια,
όπου ευρίσκετο το σπήλαιο Δήμητρος Μελαίνης.
όπου είχε καταφύγει η
Δήμητρα όταν έχασε την Περσεφόνη.
Από τη Φιγαλία ο Παυσανίας επέστρεψε στη
Μεγαλόπολη για τον τελευταίο σταθμό στην Αρκαδία, την
Τεγέα.
Ένατος σταθμός: Τεγέα
Από τη Μεγάλη πόλη με κατεύθυνση ανατολικά πέρασε
από τη Λαδόκεια τη σημερινή Μεγαλόπολη, τις
Αιμονές (Περιβόλια ή
Παλαιόχουνη) , στο Ασεατικό πεδίο,
Κ. Ασέα, Παλλάντιο, Τεγέα.
Τρεις εξόδους επιχείρησε από την Τεγέα.
Πρώτη έξοδος νότια στο δρόμο προς τη Λακωνία.
Δεύτερη, νοτιοανατολικά προς Θυρέα μέσω Ριζών προς
Άγιο Πέτρο, και Άστρος.
Τρίτη έξοδος από την Τεγέα και την Αρκαδία είναι η
διαδρομή βορειοανατολικά για την Αργολίδα, Παράλληλος προς το
σημερινό δρόμο Στάδιο - Λιθοβούνια - Στενό - Αγιωργίτικα - διάβαση
Παρθενίου προς Αχλαδόκαμπο.
Μνημεία
Ο ναός της Αλέας Αθηνάς με τα
ανάγλυφα αετώματα, το
χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, τα αγάλματα του Ασκληπιού
και της
Υγείας, των Μουσών των Νυμφών και της
Μνημοσύνης. Άλλα ιερά
της Αθηνάς Παλλάδος, της Αφροδίτης, της
Αρτέμιδος Ηγεμόνης, της
Ειλειθυίας ο Βωμός του Πανός, το
κενοτάφιο του Ορέστη, ο ναός της
Λιμνάτιδος Αρτέμιδος, ο ναός της Κνακεάτιδος Αρτέμιδος, και άλλων
θεοτήτων.
Ο Παυσανίας κατά την έξοδό του από την
Αρκαδία στη διάβαση του Παρθενίου όρους συνάντησε το τέμενος του
Τηλέφου και το ιερό του Πανός.
Μας παρέδωσε ένα περίφημο βιβλίο, τα
"Αρκαδικά", που μέσα απ' αυτό γνωρίζουμε την ιστορία της Αρκαδίας,
και όχι μόνο, αφού αναφέρεται στη μυθολογία, τη λαογραφία και την
τοπογραφία της περιοχής. με κάθε λεπτομέρεια.
Είμαστε ευγνώμονες για την προσφορά του.
|
